In de zestiende eeuw hadden twee nieuwe richtingen het denken in Europa – en dus ook in Nederland – enorm beïnvloed: het humanisme en het protestantisme. Het humanisme was al eerder ontstaan, rond 1360 in Italië. Daar werd toen het werk uit de klassieke oudheid, dus van de Grieken en Romeinen, herontdekt, waardoor nieuwe ideeën ontstonden over schoonheid en ethiek. In de Nederlanden kreeg het humanisme vanaf ongeveer 1500 een plaats door het werk van de Rotterdamse Desiderius Erasmus (ca. 1467-1536). Erasmus schreef enkele boeken waarin hij kritiek had op de leer van de katholieke kerk en op de maatschappij. De mensen moesten zelf gaan nadenken, vond hij. Ze moesten zelf kennis gaan verwerven, zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun doen en laten. Erasmus pleitte daarom onder andere voor meer Bijbelkennis bij de gelovigen en voor een debat over het geloof. Verdraagzaam-heid stond bij hem heel hoog in het vaandel. Zijn ideeën hadden grote invloed, vooral op de elite in de steden. Zelfstandig nadenken over bestaande vaste denkbeelden en daar eventueel kritiek op leveren, in plaats van dat de kerk voorschrijft wat je moet denken, dat was nieuw.
In diezelfde tijd waren er mensen die zulke fundamentele en felle kritiek leverden op de kerk, dat ze door de kerkelijke autoriteiten uit de kerk werden verbannen. Vanwege hun protest tegen de bestaande katholieke kerk werden ze ‘protestanten’ genoemd. Onder hen is Maarten Luther de meest invloedrijke. Hij stelde in 1517 in Duitsland allerlei misstanden in de kerk aan de kaak. Hij vond niet alleen dat de kerk verkeerd was georganiseerd, maar ook dat ze misbruik maakte van haar macht en van het geld dat de gelovigen moesten betalen. De kerk was van oorsprong sober en rechtvaardig, dat zou ze opnieuw moeten worden, vond hij. In de Nederlanden vonden zijn ideeën en die van een andere protestant, Calvijn, al snel navolgers. Aanhangers van Luther of Calvijn mochten aanvankelijk hun geloof niet openlijk belijden. Ze werden ‘ketters’ genoemd. Op ketterij stonden zware straffen, soms zelfs de doodstraf. In de loop van de zestiende eeuw kwamen in verschillende gebieden in de Nederlanden de protestanten in de meerderheid. Daar moesten dan niet langer de protestanten, maar juist de katholieken in schuilkerken samenkomen om hun kerkdiensten te houden.
Meer dan geschiedenis
Aan het eind van deze les vatten we de belangrijkste conclusies nog eens samen.
Aan Baeto, de hoofdpersoon van gelijknamige , wordt toegeschreven dat hij de oervader van de Hollanders is. maakt van deze mythische figuur een voorouder om trots op te zijn. Hij lijkt sterk op , de stichter van het klassieke Romeinse volk; dat alleen al geeft aan Baeto status. Net als doet hij de wil van de goden en staat hij open voor hun raad. Hij is moedig en standvastig. Hij zorgt voor familie en vrienden. Hij is een vredesvorst, die naar raad luistert en die het algemeen belang voor het eigen belang stelt. Het hebben van zo’n voorouder geeft aan de , die nog geen dertig jaar oud is, bestaansrecht. geeft Baeto dus een belangrijke rol in de ontstaansgeschiedenis van Nederland, en daarmee ook in de identiteitsvorming van de zeventiende-eeuwse Nederlander.
is een zeventiende-eeuwse schrijver. Hij houdt zich dan ook aan de regels die in zijn tijd gelden, onder andere door voor zijn Baeto klassieke voorbeelden na te volgen. We noemen dat fenomeen . De klassieke voorbeelden dragen indirect bij aan de vorming van de persoon Baeto, en dus ook van de Nederlander. Tot slot kun je zien dat humanistische denkbeelden had.
De inhoud van Baeto is niet alleen een geschiedverhaal. Het is tegelijkertijd een verhaal over s tijd. Er is een verband te zien tussen de gebeurtenissen in het stuk en die in de . Bovendien neemt via zijn hoofdpersonen een standpunt in, in de politieke conflicten tijdens het .
Opdracht 13
Lees op de site van literatuurgeschiedenis de informatie over P.C. Hooft; Daarin staat o.a.: “In de toneelstukken Granida (1605), Geeraerdt van Velsen (1613) en Baeto (1617) zijn de humanistische denkbeelden goed te herkennen. Zowel […] Granida als de twee tragedies draaien om een verstandig en integer staatsbeleid. Leidinggevenden moeten het landsbelang boven eigenbelang stellen en hun ondergeschikten goed behandelen.”
Leg uit wat hier wordt bedoeld. Kun je voorbeelden vinden in Baeto, waarin je humanistische denkbeelden herkent?
Opdracht 14
Door aan de inwoners van de Republiek gerenommeerde voorouders toe te schrijven, zette Hooft Nederland steviger op de kaart. In de tekst wordt verteld dat men streefde naar herwaardering van de Nederlandse taal. Leg uit hoe deze twee fenomenen samenhangen. Denk bijvoorbeeld ook aan de hedendaagse taalstrijd in België, of aan de emancipatiestrijd in Friesland of Twente.
Opdracht 15
Doe, alsof je een opvoering van Baeto hebt bijgewoond. Schrijf een recensie voor de schoolkrant, waarin je niet alleen je mening geeft over het spel, maar vooral ook over het stuk zelf. Maak ruim gebruik van wat je in deze les hebt geleerd.
Opdracht 16
Stel, Baeto wordt 80 jaar en er wordt een familiealbum voor hem gemaakt. Zijn kleinzoon, de zoon van Hes, maakt ook een bladzijde. Hij haalt herinneringen op aan de tijd, dat hij nog bij zijn grootvader op schoot zat. Grootvader Baeto vertelde hem dan steeds opnieuw over zijn vertrek uit het land van de Catten, over wat de aanleiding daarvoor was en over zijn droom aan de grens. Maak deze bladzijde.
Opdracht 17
Een van de belangrijkste literatuurprijzen in het Nederlands taalgebied is de P.C.- Hooftprijs voor Letterkunde, genoemd naar de Nederlandse schrijver en politicus P.C. Hooft en in het leven geroepen in het jaar 1947, ter gelegenheid van zijn driehonderdste sterfdag. Deze prijs wordt ieder jaar uitgereikt.
In 1984 ‘bemoeide’ de Staat der Nederlanden zich met de Stichting die de prijs toekent: de toenmalige minister van Cultuur weigerde hem aan Hugo Brandt Corstius uit te reiken, omdat deze zich naar zijn mening verschillende keren té beledigend over de premier had uitgelaten.
Welke mening zou Hooft hebben gehad over dit conflict? Licht je antwoord toe met argumenten uit deze les.